Hồ Thang Hen hay còn gọi hồ Thăng Hen, thuộc địa phận xã Quốc Toản, huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. Nơi đây có tiếng đẹp như tranh, mặt hồ long lanh màu ngọc bích, nằm gọn gàng giữa những tán rừng phủ xanh triền núi, cảnh quan non nước rất đỗi hữu tình, trở thành điểm đến du lịch sinh thái hấp dẫn.

Nằm ở vùng núi cao hơn 1.000m so với mực nước biển, quần thể hồ Thăng Hen Cao Bằng bao gồm 36 hồ nước ngọt tự nhiên, mỗi hồ cách nhau vài chục đến vài trăm mét. Các hồ có bờ ngăn riêng nhưng đều thông nhau bởi các hang ngầm dưới lòng đất. Quanh vùng hồ là một thung lũng rộng lớn, tiếp giáp giữa xã Quốc Toản (Trà Lĩnh) và xã Ngũ Lão (Hòa An). Những tên hồ được đặt theo tiếng địa phương có từ lâu đời, như: Thang Vạt, Nà Ma, Thang Loỏng, Thang Hoi... Trong đó, hồ Thang Hen lớn và đẹp nhất.

Hồ có dáng hình thoi, chiều rộng từ 100m - 300m, chiều dài từ 500m - 1.000m, độ sâu từ 10m - 40m, mực nước trong hồ quanh năm không cạn. Bao quanh hồ là những tán rừng già, trám trắng, trám đen, xen lẫn những mỏm đá tai mèo... tạo nên môi trường sinh thái đa dạng.

Thông tin hồ Thang Hen cho biết, đây là nơi sinh sống của hơn 100 loài cá khác nhau, trong đó có một số loài quý hiếm như: cá cháy, cá nheo, anh vũ, bò râu, bống bớp... Cá ở đây lớn rất nhanh bởi chúng được sống trong môi trường trong lành, và có nguồn thức ăn tự nhiên dồi dào. Rừng núi quanh hồ có hệ thực vật phong phú, với các loài cây gỗ quý như nghiến cổ thụ tuổi thọ hằng trăm năm và nhiều giống hoa lan rừng đẹp mắt... Bên cạnh đó là những loài thú hoang dã như khỉ vàng, gà gô, chim gáy rừng...

Độc đáo là, hàng ngày mực nước hồ có 2 đợt dâng lên và hạ xuống như thủy triều. Hay vào mùa lũ, khi các hồ khác chuyển màu đỏ lựng thì nước hồ Thang Hen vẫn xanh biếc. Đặc biệt nữa là vào khoảng tháng 9 - 10, có đêm nước hồ bị rút cạn chỉ trong vài giờ đồng hồ, rồi đầy lại sau đó. Khi hồ cạn, có thể trông thấy trên mặt bùn có các miệng hố, xung quanh là những thân cây xếp xoay như được xoắn hút xuống, đó chính là những cửa hang, suối ngầm bí ẩn.

Ngoài ra, phía đầu nguồn của hồ có hang Thang Hen, sâu chừng 200m, rộng khoảng 5 - 6m, thông thẳng lên đỉnh núi. Nước từ trong hang chảy ra suốt ngày đêm không dứt. Gần đó là hồ Thăng Luông, giữa hồ nhô lên một quả núi trông ngoạn mục. Cách hồ 2 - 3km còn có một vài bản làng người Tày cư trú lâu đời. Mặt hồ được ví như chiếc gương màu ngọc bích, nằm gọn gàng giữa những tán rừng phủ xanh triền núi, cảnh quan sơn thủy hữu tình, thơ mộng. Trông xa, dáng hồ còn tựa như một cái “đuôi ong” khổng lồ đúng như ý nghĩa của từ “Thang Hen” trong tiếng dân tộc Tày.

Sớm tinh mơ, những dải mây trắng bồng bềnh vắt ngang sườn núi, mặt hồ ẩn hiện sắc xanh sau lớp sương mờ huyền ảo. Ven bờ là những thảm cỏ mượt mà, điểm xuyến sắc hồng, sắc tím, cùng màu trắng tinh khôi của vạt hoa dại còn long lanh những hạt sương mai. Khi mặt trời lên cao, những tia nắng vàng như rót mật xuống mặt hồ lấp lánh, phản chiếu bóng cây vươn mình trên vách đá cheo leo, điểm tô bóng thuyền neo đậu yên bình trên mặt nước tĩnh lặng... xa xa, vài ngôi nhà sàn mang vẻ đơn sơ, mộc mạc của miền sơn cước.