Đền Chiềng Ngam được xây dựng năm 2006 trên nền ngôi đền xưa ở bến Tèn Bọ thuộc bản Ná Nhàng (nay là Bản Hồng Tiến 2, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu) đền thờ 3 anh em Xiêu Bọ, Xiêu Ké, Xiêu Luông, đây là 3 vị thành hoàng có công khai phá lập bản ở vùng Chiềng Ngam. Ông Xiêu bọ lập bản Bọ, Ông Xiếu ké lập bản Lầu, Ông Xiêu luông lập bản Luồng. Để tượng nhớ công ơn các bậc tiền nhân vào ngày Lễ hội Hang Bua hàng năm nhân dân và du khách thập phương đến đây để thắp hương tưởng niệm và tri ân đối với người đã khuất, cầu mong cho mưa thuận gió hòa bản mường yên vui, nhân khang vật thịnh.

Xưa kia, có ông Ló Ỳ là con trai cả của tạo Luống - Phả - Báng (tức mường Luông Pha Băng ở Lào) được cha có ý định truyền ngôi nhưng bị người em ganh ghét nên bày mưu để hãm hại. Ló Ỳ được một đôi quạ cứu sống và đến lập nghiệp ở vùng đất của người Thái (thuộc tỉnh Thanh Hóa ngày nay) và được dân làng ở đó tôn làm Tạo. Mường do Tạo Ló Ỳ lập nên được gọi là mường Cá Giá (tức mường quạ cứu). Tại đây, Ló Ỳ đã gặp 03 anh em họ Sầm là Xiêu Bọ, Xiêu Ké và Xiêu Luông. Cả ba anh em đều là người khôi ngô, thông minh và nhanh nhẹn và là trợ thủ đắc lực giúp Ló Ỳ cai quản bản mường.

Được một thời gian, Tạo Ló Ỳ nhớ thương cha mẹ già nên đã trao quyền tạo mường cho người khác và trở về quê cũ. Ba anh em Xiêu Bọ, Xiêu Ké và Xiêu Luông cũng tình nguyện đi theo Ló Ỳ. Cả 4 người do không biết đường nên đã đi lạc vào đất Phủ Quỳ. Phủ Quỳ lúc bấy giờ là nơi người Thái sinh sống đã nhiều nhưng chưa có Tạo, chưa thành bản, thành mường. Thấy đây là vùng đất non nước hữu tình, đất đai tươi tốt nên 4 người đã ở lại cùng sinh cơ, lập nghiệp. Trong khi Ló Ỳ cai quản và lập nên chín mường (Mường Tôn, Mường Pắn, Mường Chón, Mường Puộc, Mường Miểng, Mường Hả Quèn, Mường Quáng, Mường Chừn...) thì ba anh em Xiêu Bọ, Xiêu Ké và Xiêu Luông về lập bản mường ở Chiêng Ngam.

Vùng đất Chiêng Ngam xưa bao gồm cả thung lũng Châu Tiến, Châu Bính, Châu Thắng ngày nay, là khu rừng hoang vu, rậm rạp. Ba anh em đã đến dưới chân núi Phá Nhàng (nay là bản Hồng Tiến 2, xã Châu Tiến) khai hoang ruộng nương và chiêu dân đến ở.

Ban đầu công cuộc khai hoang mở đất vô cùng khó khăn, cây cối rậm rạp, thú dữ hoành hành. Nhờ sự đồng cam cộng khổ và sự dìu dắt của 3 anh em Xiêu Bọ, Xiêu Ké và Xiêu Luông, cuộc sống của những người đi khai hoang dần ổn định. Tiếng lành đồn xa, dần dần những người dân phiêu tán, những người không có ruộng đất nghe tin đã kéo về cùng chung tay khai khẩn, đắp phai, đào mương mở rộng diện tích đất canh tác. Về sau, người đến mường cư trú ngày một đông, trong khi địa bàn của Mường Chiêng Ngam khá rộng lớn nên việc cai quản gặp rất nhiều khó khăn, ba anh em đã bàn với nhau chia ra mỗi người quản lý một vùng và lập nên bản mới.

Người anh Cả (Tiếng Thái là Ai Cà) Xiêu Bọ ở lại cai quản vùng đất cũ, nơi 3 anh em cùng đặt chân đến. Anh thứ 2 (Tiếng Thái là Ai Cảng) Xiêu Ké cai quản vùng đất phía ngoài (tức Bản Lầu ngày nay). Em Út là Xiêu Luông vào cai quản vùng trong Bản Luồng (thuộc xã Châu Bính ngày nay). Với bản tính chăm chỉ, cần cù cộng thêm kinh nghiệm đã có từ trước, chẳng mấy chốc, ba anh em đã tạo lập được cuộc sống ổn định cho dân làng. Các bản mới ra đời, dân làng lấy tên ba anh em đặt tên cho bản mình là Bản Bọ (tức Bản Na Nhàng, nay là bản Hồng Tiến 2, xã Châu Tiến) , Bản Ké (nay là Bản Lầu, xã Châu Tiến), Bản Luông (thuộc xã Châu Bính ngày nay). Do tuổi cao sức yếu, ba anh em Xiêu Bọ, Xiêu Ké và Xiêu Luông lần lượt qua đời. Sau khi mất, ba ông thường hiển linh, phù trợ cho mùa màng tươi tốt, xua đuổi thú dữ. Để tưởng nhớ công ơn của các ông, nhân dân các bản đã tôn làm Thành hoàng và lập đền thờ phụng. Ngoài ra, đền còn thờ thêm 01 Sơn thần và 01 vị Thủy thần là những vị thần có công che chở cho nhân dân.

Đền Chiêng Ngam là công trình kiến trúc tín ngưỡng, được nhân dân xây dựng nên để thờ những người có công khai bản, lập mường, thể hiện tấm lòng tri ân của hậu thế đối với các bậc tiền nhân, nêu cao truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, là nơi chứng kiến những biến đổi thăng trầm của lịch sử địa phương. Đền được xây dựng trên một vùng đất cổ, có địa thế rộng rãi, giao thông thuận tiện, gần quốc lộ 48, nơi có những bản làng êm ả, núi rừng trùng điệp. Vùng đất rất có tiềm năng về nhiều loại hình du lịch như: du lịch cộng đồng, du lịch tâm linh, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch khám phá, du lịch sinh thái,...

Đặc biệt, tại Đền còn duy trì được nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ dân gian mang đậm bản sắc của vùng đất này như: Kéo co, nhảy sạp, khắc luống, kéo co, cồng chiêng,... Đây là những di sản văn hóa phi vật thể quý giá của đồng bào người Thái cần được gìn giữ và phát huy.

Cũng như những ngôi đền của người Kinh, Đền Chiêng Ngam của người Thái là nơi gửi gắm những ước mơ và khát vọng bao đời nay của người dân về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được sự che chở, “Âm phù” của thần linh để vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Vì thế hàng năm, những ngày lễ trọng nhân dân trong vùng về dự lễ rất đông. Mỗi người về dâng hương tại đền đều mang trong mình mỗi mong ước khác nhau, nhưng đều gặp nhau ở một điểm là lòng thành kính và biết ơn vô hạn đối với các vị thần.

Ngày 28/12/2017 UBND tỉnh Nghệ An đã ra Quyết định số 6371/QĐ-UBND công nhận Đền Chiêng Ngam là di tích lịch sử cấp tỉnh.