Lễ cúng cơm mới còn có tên gọi là “Tết cơm mới” là nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái nói chung và người Thái ở huyện Tương Dương, Nghệ An nói riêng. Nghi lễ này thường được tổ chức vào 1 lần trong năm, trước mùa gặt.

Người Thái quan niệm rằng, để có 1 mùa vụ bội thu, ngoài yếu tố con người thì sự phù hộ của đất trời, tổ tiên là rất quan trọng. Lễ cúng cơm mới khép lại chu trình sản xuất, là sự tri ân của gia chủ đối với thần linh, tổ tiên; đồng thời cầu mong sức khỏe, cầu cho vụ mùa năm sau tươi tốt hơn.

Trước đây, lễ cúng cơm mới thường được tổ chức vào tháng 10 âm lịch hàng năm. Hiện nay, giống lúa mới ngắn ngày hơn và do thời tiết thay đổi, nên lúa được trồng sớm, đến cuối tháng 8 đầu tháng 9 là lúa đã chín. Do đó, lễ này được tổ chức sớm hơn. Đây là lễ nghi có tính chất gia đình nhưng lại có sức lan tỏa trong cộng đồng, vì nó được tổ chức phổ biến khắp vùng có người Thái sinh sống. Lễ cúng cơm mới thường chỉ diễn ra trong 1 - 2 nhà và cả bản có thể đến chung vui trong ngày này.

Tuỳ theo từng gia đình để chọn ngày tổ chức lễ cho phù hợp. Đó là những ngày không phải ngày kiêng cữ của gia đình như ngày mất của ông bà, bố mẹ, người thân... Khi thấy lúa trên nương đã chín, gia chủ sẽ ra ruộng (hoặc nương), chọn những bông lúa mẩy nhất gặt hái mang chế biến, chọn thời gian tổ chức lễ mừng cơm mới, sau đó mới tiến hành gặt lúa. Lễ vật trong lễ cúng cơm mới dâng lên tổ tiên bắt buộc phải có cơm mới, trầu cau, rượu và moọc, cá giàng, thịt giàng v.v... Người Thái có câu: ""Lực lan bỏ tàm kin cón, bỏ hón kin cai đằm pang"" (Con cháu không dám ăn trước, không thể ăn qua mặt gia tiên).

Bởi vậy, sau khi cúng xong, lễ vật được hạ xuống, gia chủ mới mời khách ở lại giao lưu, ăn mừng cơm mới với rượu cần, cùng ngâm nga các làn điệu dân ca, rộn ràng đến tận sáng.