Làng nghề rèn Đa Sĩ

Theo sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi thì làng Đa Sĩ xưa có tên là Sẽ, rồi Huyền Khê. Tên là Huyền Khê vì làng gần suối có tên là “Suối Khê” có nước màu Huyền (màu đen) bao quanh (tức Sông Nhuệ ngày nay).

Vào thời Lê, làng có danh sỹ Hoàng Đôn Hòa nổi tiếng, nhân dân khắp mọi nơi về quê hương ông để được chữa bệnh. “Y viện” là nơi ông bà trồng thuốc, chế thuốc lúc nào cũng đông đúc người đến chữa bệnh, đợi ông để đến lượt được chữa bệnh. Theo đó, tên làng “Huyền Khê” được đổi thành “Đan Sỹ”. Cuối thời Lê, làng có nhiều người đỗ đạt, thành danh như: Tiến sĩ Hoàng Trình Thanh, Hoàng Nghĩa Phú, danh y Hoàng Đôn Hòa, Trịnh Đôn Phác… nên làng được đổi tên là “Đa sĩ” (nhiều sỹ tử, nhiều tiến sỹ, nhiều quan) “Đa Sĩ cố danh hương”.

Làng Đa Sĩ đầu thế kỷ XIX là một xã thuộc tổng Thượng Oai, huyện Thanh Oai, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam Thượng; đầu thế kỷ XX là xã thuộc tổng Thượng Thanh Oai, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Đông; nay là thôn Đa Sĩ, thuộc phường Kiến Hưng, quận Hà Đông.

Làng có nghề rèn truyền thống đã hình thành và phát triển hàng trăm năm. Theo truyền thuyết cùng lời các bậc cao niên trong làng và những tài liệu của cố giáo sư Trần Quốc Vượng, nghề rèn ở Đa Sĩ có từ thời Hùng Vương thứ 18. Nhưng phải đến thời Trần thì Đa Sĩ mới chính thức trở thành làng rèn chuyên nghiệp khi hai cụ Nguyễn Thuật và Nguyễn Thuần đến từ Thanh Hóa truyền dạy bí quyết nghề rèn để tạo ra những sản phẩm tinh xảo cho dân làng. Vào hai ngày: ngày 27/ 3 và 25/8 âm lịch hàng năm, người dân làng Đa Sĩ lại tổ chức cúng lễ hai cụ tổ nghề là Nguyễn Thuật và Nguyễn Thuần rất linh đình nhằm tưởng nhớ những người khai nghiệp cho dân làng có được cuộc sống ấm no như ngày nay. Qua khảo sát, hiện làng có 38 sắc phong, 01 bản hương ước lập năm 1915, hiện đang lưu tại Viện Thông tin Khoa học xã hội; 01 bản địa bạ lập năm Gia Long 4 (1805) hiện lưu tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I.

Các sản phẩm rèn của làng Đa Sĩ phong phú về chủng loại, kiểu dáng, kích thước, từ các sản phẩm phục vụ nông nghiệp như cày, bừa… đến các chi tiết máy phục vụ công nghiệp, các sản phẩm tràng, đục dành cho nghề mộc, dao quắm, búa kiểm lâm dùng trong lâm nghiệp, hay đơn giản là những con dao, cái kéo dành cho các bà nội trợ; những công cụ chuyên dụng như cuốc dùng trong khảo cổ, dao, xén…

Khoảng 10 năm về trước, sản phẩm của làng rèn Đa Sĩ được làm thủ công. Đầu tiên là xẻ sắt (cắt phôi) thành hình dạng của sản phẩm, sau đó cho lên lò nung với nhiệt độ gần 1.000 độ. Tùy thuộc vào từng loại nguyên liệu thép và sản phẩm tạo ra dày mỏng, thời gian nung sẽ khác nhau. Khi phôi thép nung có màu đỏ trắng thì bỏ ra quai búa. Dao kéo của làng rèn Đa Sĩ thường rất bền bởi kỹ thuật nung thép của người Đa Sĩ là không để "phát hoa" (nung quá lửa) vì như thế dao sẽ dễ bị mẻ, hay khi vừa rèn xong, tôi qua nước đủ thời gian, nếu không dao sẽ bị giòn, dễ vỡ như gang. Do yêu cầu thao tác quai búa phải nhanh, mạnh, dứt khoát, đòi hỏi rất nhiều sức lực của người thợ, vì thế người đứng lò hầu hết là các thanh niên trai tráng trong làng. Khi sản phẩm thô đã qua giai đoạn làm phôi, nung, rèn, thì đến giai đoạn "dẻo" (gọt bỏ những phần sắt thừa) để tạo thành hình dáng hoàn chỉnh của sản phẩm, rồi cho vào lò nung lại đến khi đỏ trắng, tiếp tục "tôi" qua nước trắng khoảng 10 - 15 độ hoặc dầu để lấy màu rồi đến công đoạn gọt cánh. Người thợ gọt cánh phải gọt thẳng xuôi theo chiều lưỡi dao nghiêng 45 độ, tay gọt phải khéo, đều để lưỡi dao hay lưỡi kéo có độ mỏng đều nhau, như thế sản phẩm mới có độ sắc. Các công đoạn tiếp theo mài nước, gạt màu, đánh phớt bóng, bôi dầu, tra cán thường được người phụ nữ và thiếu niên đảm nhiệm bởi khâu này chỉ đòi hỏi kỹ thuật chứ không cần đến sức lực.

Hiện nay, Đa Sĩ có khoảng 116 hộ dân làm nghề rèn, giải quyết việc làm cho 234 lao động. Một số hộ gia đình không tham gia sản xuất trực tiếp nhưng đứng ra tổ chức các dịch vụ phục vụ nghề như dịch vụ thu gom hàng, cung cấp than, sắt nguyên liệu. Giá trị sản xuất đạt 4,94 tỷ đồng/năm. Sản phẩm tập trung vào hai mặt hàng chính là dao, kéo các loại.

Đang tải...

Nhóm tài nguyên: Nghề thủ công truyền thống
Địa chỉ: Kiến Hưng, Hà Đông, Hà Nội

Đánh giá

0
0 đánh giá
Tuyệt vời
0
Rất tốt
0
Tạm được
0
Không thích
0
Tồi tệ
0

Báo chí