Trải qua những biến thiên của lịch sử và khí hậu khắc nghiệt của vùng biển nhưng Đình Hoàng Châu, Cát Hải, TP Hải Phòng vẫn lưu giữ nét kiến trúc thời Nguyễn, bảo tồn được nhiều đồ thờ tự, tế khí có giá trị và một không gian lễ hội độc đáo.

Đình và miếu Hoàng Châu thờ 3 vị thành hoàng là: Đế Thích Tiên Đình Liễu Hạnh công chúa Thượng đẳng thần, Đô Nguyên Soái Tuyên Nghi chi thần, Phó Nguyên Soái Duy Bài chi thần.

Tại Đình Hoàng Châu, nhân dân thường niên tổ chức lễ hội truyền thống vào các dịp: 3/3 âm lịch giỗ Mẫu Liễu Hạnh, 10/6 âm lịch ngày hội làng. Đình Hoàng Châu còn bảo tồn được nhiều đồ thờ tự, tế khí và tư liệu có giá trị về lịch sử, mỹ thuật, văn hóa.

Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu Đình Hoàng Châu được tổ chức từ mùng 10/6 âm lịch và kéo dài trong 3 ngày. Lễ hội nhằm tưởng nhớ đến công lao của vị thành hoàng và các bậc tiền nhân đã có công khai sinh lập làng là Đế Thích tiên đình Liễu Hạnh công chúa, Thượng đẳng thần còn thờ hai vị Thành hoàng là Đô Nguyên Soái Tuyên Nghi Chi thần và Phó Nguyên Soái Duy Bùi chi thần; đồng thời cũng là để cầu mong cho 1 năm mưa gió thuận hòa, mùa cá bội thu.

Đặc biệt, hội lễ có cuộc thi kéo ngựa chiến được người dân gọi là Hội Xa Mã giữa hai giáp Đông và giáp Đoài. Hội Xa Mã có từ rất xa xưa, khoảng trên dưới 300 năm. Xa Mã là hai giá xe trên có ngựa bằng gỗ. Giá xe là một khung gỗ chắc chắn, có thể di chuyển, cơ động trên bốn bánh xe bằng gỗ. Trên giá xe được đặt cố định một ngựa chiến. Ngựa được tạc thân to khỏe, vững chắc, có dây cương, yếm hoa, cổ đeo lục lạc. Thành viên của 2 giáp tham gia vào cuộc thi mặc quần ống chẽn, đầu chít khăn kiểu đầu rìu màu xanh hoặc màu đỏ. Người chỉ huy tay cầm cờ lệnh, loại cờ đuôi nheo nhỏ có màu sắc phân biệt rõ với cờ bên đối phương. Mỗi đội chọn người mạnh khỏe, có quân số từ 12 đến 15 người để kéo xe. Cuộc chơi bắt đầu khi có hiệu lệnh phát ra từ vị chủ quản. Quy định của cuộc chơi là bên nào muốn giành giải thưởng của làng phải kéo ngựa chạy đủ 3 vòng, không chạm vạch. Điều tối kỵ không làm tổn thương đến xa mã đối phương cùng các thành viên điều khiển, đẩy, kéo chiếc xa mã. Phần thưởng cho đội thắng chỉ là lộc phẩm của hội đình nhưng cả bên thắng, bên thua cùng hòa đồng trước sự cổ vũ reo hò của dân làng và khách thập phương.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa độc đáo, đình Hoàng Châu đã được xếp hạng di sản Quốc gia. Đây không chỉ là niềm vui, niềm tự hào của người dân xã đảo Hoàng Châu - tạo động lực mạnh mẽ cho công cuộc xây dựng quê hương và bảo vệ biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.