Lễ hội đua ngựa huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai là lễ hội truyền thống có lịch sử hình thành và phát triển hàng trăm năm, do cộng đồng các dân tộc Mông, Tày, Phù Lá… sinh sống trên các xã của huyện tổ chức. Hiện nay, trên địa bàn huyện Bắc Hà còn rất nhiều hộ gia đình nuôi ngựa và chăm sóc ngựa sinh sản để cung cấp những con ngựa đua tốt nhất.

Lễ hội đua ngựa huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ra đời từ rất lâu không ai còn biết chính xác năm nào. Tuy nhiên, theo các cụ cao niên người Tày, Mông kể lại thì lễ diễu hành ngựa của đồng bào đã có từ mấy đời nay rồi. Lúc ban đầu, hoạt động này chỉ là diễu hành, sau đó nhiều thanh niên đã cưỡi ngựa để chạy thi vừa để mua vui, vừa chứng tỏ bản thân cho các cô gái.

Những năm đầu thế kỷ XX, lễ diễu hành ngựa được tổ chức vào ngày Ngọ của tuần đầu tiên hoặc tuần thứ hai sau Tết Nguyên đán để cầu may, cầu một năm canh tác mới bội thu. Sau lễ diễu hành là hoạt động vui chơi, đua ngựa, bắn súng được tổ chức và sau đó cứ định kỳ vào ngày Ngọ đầu tiên sau Tết Nguyên đán các dân tộc lại đua nhau tham dự. Sau đó, thấy việc thi cưỡi, thi chạy của các chàng kỵ sĩ thu hút ngày càng nhiều người xem, nên đại diện các thôn bản bắt đầu tổ chức hội đua cho mọi người. Đây cũng được xem như tiền thân của lễ hội đua ngựa sau này của huyện Bắc Hà.

Đối với các gia đình vùng cao thì con ngựa vừa là phương tiện đi lại, vừa dùng để thồ hàng hóa, thồ phân leo dốc núi đá mà không có ngựa thì việc sản xuất của gia đình gặp rất nhiều khó khăn. Với người dưới miền xuôi, con trâu là đầu cơ nghiệp, nhưng do địa hình cao, để có sức kéo khỏe và bền bỉ nên người dân tại đây thường nói con ngựa là đầu cơ nghiệp. Mấy năm gần đây, phong trào đua ngựa nổi lên nên những chú ngựa nhà, ngoài thời gian lên nương, đi thồ hàng sẽ được tập luyện để trở thành ngựa đua.

Lễ hội đua ngựa Bắc Hà trước đây diễn ra xung quanh cánh đồng, các quả đồi và đích là bãi đất ở trung tâm thị trấn. Huyền thoại về những chàng kị sĩ Bắc Hà có tài cưỡi ngựa phi nước đại mà vẫn bắn súng trăm phát đều trúng đích cũng từ đó mà có. Ngày này, cuộc đua ngựa ở Bắc Hà đã không còn thi bắn súng, các nài ngựa cũng có một sân thi đấu riêng, cuộc đua cũng được tổ chức chuyên nghiệp và hấp dẫn người xem hơn.

Lễ hội đua ngựa Bắc Hà giờ cũng đã mở rộng thu hút các nài ngựa đến từ nhiều tỉnh Tây Bắc như: Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu, Sơn La, Điện Biên… vì vậy, đối với đồng bào các dân tộc Bắc Hà, việc chuẩn bị cho cuộc đua khá công phu với mong muốn giành chức vô địch. Năm nào cũng vậy, giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà cũng thu hút rất đông du khách trong nước và ngoài nước đến tham dự.

Lễ hội đua ngựa Bắc Hà, một ngày hội hấp dẫn, thử thách lòng gan dạ, nhanh nhẹn của người chơi, đã trở thành một nét văn hóa độc đáo của người dân vùng cao Tây Bắc. Vẫn là các chàng trai người dân tộc địa phương thật thà, dùng cảm, vẫn những chú ngựa do chính họ nuôi dưỡng hàng ngày để thồ kéo nhưng khi vào cuộc đua lại mang đến cho khán giả những màn biểu diễn hấp dẫn, những cuộc so tài nóng bỏng. Những cuộc đua ngựa luôn để lại trong lòng mỗi du khách ấn tượng khó quên khi một lần đến với cao nguyên Bắc Hà.