Xưa kia, vua Lê Thánh Tông khi đi vi hành qua Hải Vân quan đã phải thốt lên rằng nơi đây thực sự là “Thiên hạ đệ nhất hùng quan”. Điều đó càng khẳng định vẻ đẹp hùng vĩ, nên thơ của địa danh này. Đây là di tích công trình phòng thủ nằm trên đỉnh đèo Hải Vân ở độ cao 496m so với mực nước biển, thuộc dãy núi Bạch Mã - Hải Vân. Công trình kiến trúc độc đáo này đã được xếp hạng di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

Theo giới thiệu về Hải Vân quan, nơi đây là một trong những cửa ải quan trọng của Việt Nam. Các triều Trần, Hồ, Lê, Mạc đều chú trọng đặt đồn phòng thủ tại đây. Chúa Nguyễn Hoàng khi xưa cũng xem vị trí cửa ải trên đèo Hải Vân này là “yết hầu của vùng Thuận Quảng”. Về sau, hoàng đế Gia Long ngay sau khi lên ngôi cũng điều quân tới ải Hải Vân canh giữ.

Di tích quân sự này nằm ở vị trí hiểm yếu trên độ cao khoảng 500m so với mực nước biển. Trên cửa nhìn về phủ Thừa Thiên đề 3 chữ “Hải Vân quan”, phía cửa nhìn xuống Quảng Nam đề dòng chữ “Thiên hạ đệ nhất hùng quan”. Công trình này được xây dựng theo kích thước là:

- Cửa trước: Bề cao và bề dài là 15 thước, còn bề ngang là 17 thước 1 tấc

- Cửa sau: Bề cao là 15 thước, bề dài là 11 thước, còn bề ngang là 18 thước 1 tấc

- Cửa tò vò: Bề cao là 10 thước 8 tấc, bề ngang là 8 thước 1 tấc.

Vì đây là cửa ải quan trọng nên vua Minh Mạng đã phái 2 đội ứng sai và 4 đội hữu sai chở súng ống lên công trình. Các trang bị gồm: 5 cỗ súng quá sơn bằng đồng, 200 ống phun lửa, 100 cây pháo thăng thiên và thuốc đạn theo súng. Tuy nhiên, đến nay, do Hải Vân quan nằm trên đỉnh núi cao, quanh năm mây phủ, mưa nhiều cùng với ảnh hưởng của thời gian, sự tàn phá của chiến tranh nên tường lũy, cửa quan đã bị hư hại khá nhiều. Hiện tại, di tích này chỉ còn lại phần tháp canh và cổng quan với vẻ rêu phong, cổ kính.

Ngắm quang cảnh đèo Hải Vân tươi đẹp từ Hải Vân quan

Đến với Hải Vân quan, du khách sẽ bị chinh phục hoàn toàn bởi cảnh sắc tuyệt đẹp tại nơi đây. Đứng từ cửa quan, phóng tầm mắt về phía đèo Hải Vân kỳ quan, bạn sẽ được chiêm ngưỡng trọn vẹn cảnh núi non hùng vĩ, những cung đường đèo uốn lượn. Xa hơn là mặt biển xanh bao la, trời cao vời vợi.
Ghé thăm công trình này, du khách đừng quên chụp những bức ảnh “cực chất” tại con đường thiên lý Bắc - Nam vắt qua đỉnh đèo Hải Vân hùng vĩ. Từ tọa độ check-in độc đáo này, một hướng của đường Thiên Lý rẽ vào Huế, hướng còn lại rẽ vào Đà Nẵng.