1. Địa chỉ nhà cổ Phùng Hưng

Du lịch đến Hội An, hỏi bất cứ người dân bản địa nào về nhà cổ Phùng Hưng, không ai là không biết. Ngôi nhà nằm ở số 4, đường Nguyễn Minh Khai, phường Minh An, Hội An, Quảng Nam. Nhà nằm kế bên chùa Cầu nổi tiếng - ngôi chùa nằm vắt mình qua một nhánh nhỏ của sông Thu Bồn, trên đoạn tiếp giáp giữa đường Minh Khai và đường Trần Phú. Du khách đi qua cầu, cách một căn nhà là đến.
Xưa kia, đây chính là một trong những vị trí đắc địa, sầm uất nhất nhì thương cảng Hội An. Thương nhân trong và ngoài nước sẽ đến đây để gặp gỡ, giao thương hàng hóa với nhau.

2. Nguồn gốc lịch sử và ý nghĩa tên gọi của nhà cổ Phùng Hưng

2.1. Thời gian, thời điểm nhà cổ Phùng Hưng được xây dựng

Nhà cổ Phùng Hưng đã được Hội An “ôm ấp” suốt hơn 240 năm qua, được xây dựng vào năm 1780. Thời điểm đó cũng là lúc đô thị cảng Hội An đang trong thời kỳ thịnh vượng và phát triển. Chính vì thế, du lịch Hội An, ghé thăm ngôi nhà, ta thấy một thời sầm uất, nhộn nhịp của phố cổ xưa tưởng chừng như đang sống lại.

Ngược dòng lịch sử, ta bắt gặp chủ nhân của ngôi nhà là một thương nhân người Việt. Ông xây dựng với mục đích trở thành nơi kinh doanh lâu dài với các mặt hàng như quế, tiêu, muối, đồ sứ, thủy tinh,... Mong muốn gia đình sẽ làm ăn ngày càng phát đạt, vị thương nhân đã đặt tên cho ngôi nhà là “Phùng Hưng” - cũng là tên hiệu buôn của ông, mang nghĩa là “hưng thịnh”.

2.2. Thiết kế nhà cổ Phùng Hưng là sự tổng hòa của 3 trường phái kiến trúc Việt - Nhật - Trung

Với kinh tế dư giả cùng sự kết giao và vốn hiểu biết rộng, vị thương gia đã thiết kế ngôi nhà của mình theo một kiến trúc rất độc đáo và đặc biệt. Đó là kiến trúc tổng hợp của ba trường phái văn hóa Việt Nam, Nhật Bản và Trung Hoa.

Cụ thể: Hơi hướng Trung Hoa được thể hiện qua hệ thống ban công, cửa sổ và cửa chính. Mái lớn của gian nhà giữa là kiểu mái “tứ hải” (bốn biển) - kiểu kiến trúc quen thuộc của Nhật Bản thời Edo. Mái gian trước và gian sau cùng hệ thống rường cột, sườn gỗ, xà dọc, xà ngang thì mang đậm nét kiến trúc Việt Nam truyền thống. Do được xây dựng chủ yếu bằng vật liệu từ các loại gỗ quý hiếm nên trải qua hơn hai thế kỷ, ngôi nhà dường như vẫn giữ được nguyên vẹn nét đẹp của những ngày đầu.

2.3. Đã 8 thế hệ sinh sống ở nhà cổ Phùng Hưng

Chủ nhân hiện tại của ngôi nhà là con cháu đời thứ 8 của vị thương nhân nọ. Họ vẫn sống ở đây và cố gắng giữ gìn, bảo quản cho ngôi nhà thật tốt. Một xưởng may, thêu thủ công gia đình được mở, tạo ra những món đồ lưu niệm đẹp mắt để khách du lịch ghé thăm có thể mua về làm kỷ niệm. Chủ nhà cũng chính là những vị hướng dẫn viên du lịch am hiểu nhất về ngôi nhà. Họ say sưa và tự hào thuyết minh về nhà cổ Phùng Hưng cho du khách, về các đường nét độc đáo trong kiến trúc, nội thất cổ xưa.

2.4. Nhà cổ Phùng Hưng - Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia.

Nhà cổ Phùng Hưng đã được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia vào ngày 29/6/1993. Như một đứa con của Hội An, hơn 240 năm qua đi, ngôi nhà cũng đã chứng kiến biết bao thăng trầm tại nơi đất mẹ.

Người dân Hội An hẳn sẽ không bao giờ quên trận lũ lụt lịch sử vào năm 1964. Khi ấy, nước dâng cao đến 2.5m, ngập lên cả sàn gỗ gác. Ngôi nhà thời điểm đó chính là chỗ cư trú an toàn cho 160 người dân trong suốt 3 ngày 3 đêm.

Đến năm 1999, thiên nhiên nổi giận, kéo hai cơn đại hồng thủy đến nhấn chìm cả khu phố cổ, để lại thiệt hại nặng nề về cơ sở vật chất và cũng khiến ngôi nhà bị ảnh hưởng. Nhờ có cửa sập thông giữa hai tầng, chủ nhân của ngôi nhà khi ấy đã khắc phục bằng cách vận chuyển hàng hóa lên tầng trên để giảm bớt thiệt hại.

3. Tham quan nhà cổ Phùng Hưng Hội An

Từ bên ngoài nhìn vào, nhà có dạng hình ống, mặt tiền rộng, thể hiện rõ mong muốn và khát vọng “phát tài phát lộc” của chủ nhân. Nhà cao 2 tầng với 2 nếp nối nhau theo hướng tây bắc, có 4 mái.

Thiết kế này cũng rất phù hợp và thuận lợi cho việc kinh doanh, buôn bán thời xưa. Vật liệu chính trong xây dựng là gỗ lim và các loại gỗ quý hiếm khác, khoác cho ngôi nhà một chiếc áo nâu trầm ấm áp và sung túc. Ngay cửa chính của ngôi nhà là hai mắt cửa vô cùng uy nghiêm. Mắt cửa này vừa là vật trang trí, vừa như một linh vật bảo vệ cho căn nhà. Theo quan niệm tâm linh, nó có vai trò canh giữ cho ngôi nhà, xua đuổi những điều xấu.

3.1. Khám phá kiến trúc độc đáo tại tầng trệt

Trước đây, người chủ đầu tiên đã sử dụng tầng trệt của ngôi nhà để trưng bày, bán hàng. Hiện nay, tầng trệt là nơi lưu trữ cổ vật của gia chủ lúc sinh thời, cũng là nơi tiếp khách. Du khách đến “thăm nhà” có thể ngồi nghỉ ngơi trên bộ bàn ghế được làm từ gỗ quý, sang trọng đặt ở giữa nhà. Các bức tường xung quanh tầng trệt được trang trí bằng những bức chạm trổ đầy tinh tế và nghệ thuật. Những chi tiết chạm khắc tuyệt vời này do chính tay các nghệ nhân làng mộc Kim Bồng tạo tạc.

Hệ thống cột nhà là 80 cây gỗ lim cực kỳ vững chắc. Để làm giảm độ lún cho ngồi nhà, đồng thời tránh cho mọt mối làm hư hại, tất cả cột nhà đều được đặt trên chân đá. Chân đá này giúp ngăn cách tiếp xúc giữa chân cột với đất, hạn chế hư hại.

3.2. Tham quan lầu 2 nhà cổ Phùng Hưng

Bước lên tầng 2 của căn nhà, du khách sẽ thấy cảm giác linh thiêng và cổ kính bao trùm lên cả căn phòng. Đây là nơi chủ nhà đặt bàn thờ tổ tiên và bà Thiên Hậu Thánh Mẫu. Một chiếc bàn được đặt trước các bệ thờ. Chủ nhà luôn đặt vào đó bảy quân xúc xắc bằng đá cẩm thạch trong chén. Mỗi khi đi xa, họ gieo xúc xắc để quyết định thời gian khởi hành.

Do nằm ở vị trí gần sông, xưa kia dễ xảy ra lụt lội nên sàn gác có các ô trống hình vuông, được gọi là các “cửa sập”. Cửa này có thể dễ dàng tháo dỡ để thuận tiện cho việc vận chuyển hàng hóa từ tầng trệt lên gác mỗi khi lụt lội.

Nhìn lên, bộ phận mái nhà được lợp ngói âm dương. Loại ngói này giúp cho căn nhà được thông thoáng, mát mẻ vào mùa hè, đồng thời, giữ nhiệt tốt vào mùa đông.

Trên ngói được chạm khắc hình cá chép. Cá chép là biểu tượng của sự may mắn, thịnh vượng, quyền lực trong văn hóa Việt Nam, Nhật Bản và Trung Quốc xưa kia.

Một hành lang hẹp ở gian trong cùng là lối để đi lên lầu 2. Bao quanh lầu 2 là hệ thống hành lang rộng, đều được làm bằng gỗ. Cách sắp xếp cầu thang khoa học khiến cho căn nhà trở nên rộng rãi và thoáng đãng hơn.

Tham quan nhà cổ Phùng Hưng, một cảnh quay chậm về cuộc sống của gia đình thương nhân xưa như được tái hiện lại trước mặt. Điều ấy khiến cho du khách thập phương vừa tò mò, thích thú, vừa thấy mê mẩn, xiêu lòng.