Làng mắm Cát Hải là địa điểm du lịch đáng ghé thăm khi tới Hải Phòng. Nơi đây sản xuất ra "Nước mắm Cát Hải" - đặc sản trứ danh ở Hải phòng. Đối với người dân nơi đây, đó không chỉ đơn thuần là loại nước chấm mà còn là niềm tự hào.

Theo những bậc cao niên tại làng cổ Cát Hải, nghề làm nước mắm ở đây có cách nay hàng thế kỷ, nổi tiếng bởi hương vị đậm đà, thơm nồng, mặn mòi hơi thở của biển cả. Tại vùng này, nước giếng ngọt hơn nước mưa, có thể uống luôn được. Trời phú cho nghề làm mắm tại Đôn Lương, Hòa Quang có được thứ nước ấy, hòa vào muối và cá để tạo nên sản phẩm nước mắm được cả hương lẫn vị.

Ngược dòng lịch sử, nước mắm Cát Hải ngày nay bắt nguồn từ cái tên nước mắm Vạn Vân, từ xưa đã nổi tiếng khắp vùng Đông Dương bởi chất lượng và mang hương độc đáo, hiếm có, độ đạm có thể lên đến 40%/1 lít.

Người Hải Phòng những năm đầu thế kỷ 20 không ai còn xa lạ với thương hiệu nước mắm Vạn Vân, nổi tiếng của gia tộc họ Ðoàn sống trên đảo Cát Hải. Thậm chí từng đi vào thi ca, lưu truyền cho đến ngày hôm nay: “Dưa La, húng Láng, nem Báng, tương Bần. Nước mắm Vạn Vân, cá rô Đầm Sét”.

Ngày ấy, cùng với thương hiệu mắm Vạn Vân nổi tiếng, rất nhiều ngư dân sống trên đảo Cát Hải cũng làm nước mắm từ chính nguồn thủy sản gia đình đánh bắt về. Vào những năm 30 - 40 của thế kỷ 20, trên đảo Cát Hải có ngót nghét 40 người sản xuất nước mắm, tập trung ở các làng Hòa Hy, Lục Độ, Lương Năng, Đôn Lương, trong đó nổi tiếng hơn cả là các hãng nước mắm Vạn Vân, Ông Sao… Sản lượng nước mắm của Cát Hải lên tới 1 triệu lít/năm. Nước mắm Cát Hải có đại lý ở nhiều nơi như Hải Phòng, Hải Dương, Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang… Mắm làm ra tới đâu tiêu thụ hết đến đó.

Người sáng lập ra thương hiệu nước mắm Vạn Vân là doanh nhân Đoàn Đức Ban. Không phải ngẫu nhiên nước mắm Vạn Vân trở nên nổi tiếng, mà là sự kế thừa truyền thống của dòng tộc có từ nhiều đời. Bí quyết gia truyền xuất phát từ thời Lý, rồi đời trước truyền đời sau cho đến ngày hôm nay.

Một người trong gia tộc họ Đoàn, ông Đoàn Đức Vinh, chia sẻ: tổ tiên chúng tôi là 1 danh tướng thời nhà Lý, khi quyền lực từ nhà Lý chuyển sang nhà Trần đã chống lại triều đình mới, sau khi thất bại đã rời bỏ quê hương Thái Bình đến đảo Cát Hải ẩn tích và mang đến đây những món ẩm thực cung đình cùng một số gia vị đặc biệt như nước mắm trắng, mắm tôm điềm…

Tại đây, họ đã tận dụng lợi thế của vùng đảo sẵn cá và muối để xây dựng nghề làm nước mắm. Họ đã nghiên cứu, cảm nhận cái nắng cái gió rất đặc trưng của một vùng đảo cát để tạo ra một bí quyết làm nước mắm có hương vị riêng của Cát Hải.

Ngày nay, nhờ mùi vị đặc biệt và quy trình chế biến an toàn, nước mắm Cát Hải, Hải Phòng được Guinness bình chọn là 1 trong 10 đặc sản gia vị của Việt Nam. Hàng năm thị trấn nhỏ bé này sản xuất tới 4 - 5 triệu lít cung cấp cho thị trường trong cả nước và còn xuất khẩu đến nhiều quốc gia như: Trung Quốc, Đông Âu, Philippines, Lào…