Văn miếu Diên Khánh được lập từ năm 1853, tọa lạc ở khóm Phú Lộc Tây thuộc thị trấn Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa. Nơi đây cũng chính là văn miếu cấp tỉnh có tiền thân là văn miếu trấn Bình Hòa xưa. Bạn biết không, không nhiều các văn miếu cấp tỉnh còn tồn tại ở khu vực miền Trung và văn miếu Diên Khánh nằm trong số ít này.

Văn miếu Diên Khánh đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia vào năm 1998. Chính vì đã được lập từ rất lâu đời, cũng như trải qua nhiều cuộc chiến tranh lịch sử, nên văn miếu Diên Khánh được trung tu lại nhiều lần để giữ được vẻ đẹp cổ kính mà vẫn có giá trị sử dụng.

Lịch sử hình thành Văn miếu Diên Khánh Năm

1803: Vua Gia Long cho ra chỉ dụ lập Văn Miếu tại xã Phú Lộc, huyện Hoà Châu – thị trấn Bình Hoà, nay thuộc khóm Phú Lộc Tây – thị trấn Diên Khánh – tỉnh Khánh Hoà. Tuy nhiên do những năm mưa lũ chiền miên nên đã được dời nơi khác.

Năm 1853: Văn Miếu chính thức được xây dựng lại với quy mô lớn và hoàn thành trong năm, Văn Miếu có nhà bi đình, chính giữa có tòa tiền đường và chánh đường cao rộng, làm bằng gỗ xây tường gạch bao, các cột kèo được chạm trổ sơn son thếp vàng đẹp đẽ, uy nghiêm.

Năm 1982: Trải qua nhiều thời gian Văn Miếu xuống cấp và đã được tu bổ chỉnh sửa một vài hạng mục.

Năm 1904: Văn Miếu được tu sửa lần 2.

Năm 1941: Một vài hạng mục xuống cấp nên đã được tu sửa lại.

Năm 1948: Văn Miếu bị đốt trụi trong chiến dịch “Tiêu thổ Kháng chiến” của Việt Minh.

Năm 1959: Văn Miếu được phục dựng lại tại vị trí mới và văn miếu này tồn tại đến bây giờ vẫn chưa qua tu sửa. Kiến trúc Văn miếu Diên Khánh Văn miếu Diên Khánh tọa lạc trên một khu đất rộng, bằng phẳng, với tổng diện tích 1.500m2, thuộc Tổ dân phố Phú Lộc Tây 1, thị trấn Diên Khánh, huyện Diên Khánh. Khi khởi dựng, Văn miếu có các công trình kiến trúc: miếu Chính và miếu Khải Thánh, được lợp bằng cỏ tranh.

Kiến trúc Văn miếu Diên Khánh

Văn miếu Diên Khánh tọa lạc trên một khu đất rộng, bằng phẳng, với tổng diện tích 1.500m2, thuộc Tổ dân phố Phú Lộc Tây 1, thị trấn Diên Khánh, huyện Diên Khánh. Khi khởi dựng, Văn miếu có các công trình kiến trúc: miếu Chính và miếu Khải Thánh, được lợp bằng cỏ tranh.

Năm 1849, Văn miếu được tu bổ hệ mái, thay mái tranh bằng mái ngói và dựng thêm Tả vu, Hữu vu, Khải miếu, Quan cư, Từ miếu… với qui mô rất bề thế, vững chắc. Năm 1959, Văn miếu được xây dựng lại trên nền cũ ở thôn Phú Lộc, nhưng quy mô nhỏ hơn, bao gồm: Nghi môn ngoại và tường thành; Nghi môn nội ; nhà bia (Thạch Bi đình); sân miếu; cột cờ; nhà Đông, nhà Tây (Tả Vu – Hữu Vu); Bái đường; Chánh tẩm. Về cơ bản kết cấu gian Chánh tẩm và Bái đường đưa từ Văn chỉ Phước Điền chuyển về, xây dựng thêm Tả vu, Hữu vu theo kiểu nhà cấp bốn ba gian. Tường vách xây bằng gạch thẻ, không có chái. Mái lợp ngói âm dương, sau này trùng tu thay bằng ngói Tây; hệ cửa gỗ đóng theo kiểu ván bưng, thay kiểu thượng song hạ bản cổ xưa; không phục dựng lại Khải miếu, Quan cư và Từ miếu. Năm 2008, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu Quốc gia của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và nguồn ngân sách của tỉnh Khánh Hòa đã thực hiện tu bổ Văn miếu Diên Khánh về kết cấu giữ như kiến trúc từ năm 1959.

Lễ hội ở Văn Miếu Diên Khánh

Văn Miếu Diên Khánh thờ Khổng Tử, Tứ phối (4 vị học trò giỏi được Khổng Tử thương yêu nhất và được phối thờ cùng Ngài là Nhan Hồi, Tăng Sâm, Khổng Cấp, Mạnh Kha), Thập Triết (10 vị hiền triết có công với Nho giáo là Mẫn Tử Khiên, Tử Trương, Tể Dư, Nhiễm Hữu, Ngôn Yển, Nhiễm Canh, Nhiễm Ung, Trọng Do, Bốc Thượng và Đoan Mộc Tử)….

Dưới thời phong kiến nhà Nguyễn, Văn miếu Diên Khánh là một trong sáu cơ sở thờ tự của tỉnh Khánh Hòa được liệt vào lệ “Quốc tế”. Do chính quyền phong kiến tổ chức tế lễ: Một viên chức hàm Chánh cửu phẩm được giao trông coi, trực thuộc quản lý của quan Đốc học. Phụ giúp ông có 4 lễ sanh lo phần nghi lễ và 30 miếu phu được chọn lựa kỹ lưỡng. Các miếu phu được “miễn diêu” tức không phải tham gia những công sưu tạp dịch khác. Được chọn làm miếu phu hầu hết là dân Trường Lạc, còn trạm phu phần đông là dân các làng Phước Thạnh và Phú Lộc. Hàng năm, Ban quản lý di tích đều tổ chức lễ Thánh Đán (kỷ niệm ngày sinh 27/8 m lịch) và Thánh Húy (ngày giỗ 18/4 Âm lịch) của đức Khổng Tử.

Văn Miếu Diên Khánh hiện tại

Đây là một quần thể kiến trúc được xây để thờ Đức Khổng Tử, người khai sáng đạo Nho ở Trung Quốc, và vẫn được người đời tụng xưng là "Vạn thế sư biểu", đồng thời nhằm ghi nhận công lao của những người có tài, học giỏi, đã được đỗ đạt. Năm 1803, vua Gia Long ra chỉ dụ lập Văn Miếu tại xã Phú Lộc, huyện Hoà Châu - thị trấn Bình Hoà, nay thuộc khóm Phú Lộc Tây - thị trấn Diên Khánh - tỉnh Khánh Hoà. Cùng với sự thay đổi của thời gian, khu Văn Miếu đã trải qua bốn lần tu bổ vào các năm 1892, 1904, 1941, 1959, nhưng vẫn giữ được nét kiến trúc ban đầu.

Hiện tại, Văn Miếu chỉ còn giữ được 2 tấm bia đá thời Tự Đức 11 (1858) giúp ta hiểu biết hơn về lịch sử, văn hoá, sinh hoạt của nhân dân Khánh Hoà và quá trình hoàn thiện khu Văn Miếu năm 1854. Ngoài ra còn có một Bài minh ở Bái Đường nói rõ hơn về sự đỗ đạt của các vị văn võ, khoa bảng, hào mục, chức sắc và các học sinh địa phương từ đầu triều Nguyễn đến thời Tự Đức. Từ năm 2004 đến nay, Văn miếu Diên Khánh duy trì lễ phát thưởng, trao học bổng “Khuyến học, khuyến tài” cho học sinh, sinh viên nghèo học giỏi của huyện Diên Khánh và tỉnh Khánh Hoà vào lễ “Thánh húy”, nguồn kinh phí được Ban quản lý vận động từ các nhà hảo tâm, của Hội khuyến học tỉnh Khánh Hòa và Hội khuyến học huyện Diên Khánh. Di tích Văn miếu Diên Khánh được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích Quốc gia tại quyết định số 04/1998/QĐ – BVHTT ngày 15/10/1998.

Với bề dày lịch sử, khu Văn Miếu Diên Khánh mang giá trị to lớn về quá trình học tập, tiếp nhận tri thức và biểu hiện sự tôn sư trọng đạo làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hoá dân tộc.