Lăng Gia Long (hay Thiên Thọ Lăng) là một di tích trong quần thể di tích cố đô Huế được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới ngày 11-12-1993. Lăng Gia Long hay Thiên Thọ Lăng, là lăng mộ của Gia Long hoàng đế (1762-1820), vị vua sáng lập triều Nguyễn.

1. Vị trí, cách thức khi đến lăng Gia Long

Là một điểm du lịch Huế khá xa thành phố, lăng nằm cách trung tâm kinh thành khoảng 20 km về phía Tây, thuộc thôn Định Môn, xã Hương Thọ, huyện Hương Trà. Là một vùng đồi núi nằm giữa hai dòng tả trạch và hữu trạch. Đường vào lăng Gia Long xuyên qua khu rừng thông rộng lớn. Chính thiên nhiên ở đây, rừng thông xanh mướt đã làm nên đường biên tự nhiên cho khu lăng mộ, bởi lăng Gia Long không xây dựng la thành bao bọc bên ngoài giống lăng tẩm các vua Nguyễn khác. Trước đây, phương tiện duy nhất đến đây chỉ là đường thủy, đò ngang của người dân quanh vùng hoặc thuyền lớn xuôi theo dòng Hương Giang qua chùa Thiên Mụ, Điện Hòn Chén...Xa xôi cách trở như vậy nên rất hiếm người ghé thăm, lăng Gia Long luôn trong tình trạng vắng khách, u tịch và xuống cấp. Ngày nay, du khách có thể đến thăm lăng Gia Long bằng hai lối: lối cầu phao do người dân tự bắc qua sông Tả Trạch, lối thứ hai đường lớn chạy qua cầu Tuần, qua lối lăng vua Minh Mạng, tiếp tục qua cầu Hữu Trạch bắc qua sông cùng tên.

2. Khám phá kiến trúc lăng Gia Long và các điểm tham quan nổi bật

Lăng vua Gia Long nằm trên một ngọn đồi bằng phẳng, trước mặt là núi Đại Thiên Thọ án ngữ, sau có bảy ngọn núi làm hậu chẩm, trái phải mỗi bên 14 ngọn núi gọi là "Tả Thanh Long - Hữu Bạch Hổ".

2.1. Khu lăng mộ - Bửu thành

Chính giữa trung tâm quần thể là 2 ngôi mộ song táng của vua Gia Long và Thừa Thiên Cao Hoàng hậu, được đặt trên đồi Chính Trung. Hai ngôi mộ đá có cùng kích thước cách nhau chỉ 1 gang tay, không chạm trổ hoa văn, không sơn son thếp vàng, chỉ giản dị trường tồn mãi với thời gian. Điểm độc đáo chính là đứng từ phía sau nhìn nơi tiếp giáp giữa phần nóc 2 ngôi mộ, sẽ thấy đỉnh Đại Thiên Thọ nằm ở chính giữa, chính xác đến “không sai một li”. Đây là chi tiết khiến lăng Gia Long trở thành lăng mộ có kiến trúc phong thủy độc đáo bậc nhất Việt Nam. Bên ngoài song mộ là hệ thống tường thành kiên cố gọi là “Bửu thành”. Cánh cổng bằng đồng của Bửu Thành là nơi dẫn lối vào chốn yên nghỉ của vua và Hoàng hậu. Phía dưới là 7 cấp sân tế gồm sân chầu lát bằng gạch Bát Tràng, hai hàng tượng đá tạc hình quan văn, quan võ đứng chầu, tượng đá voi chiến, ngựa chiến uy nghi bảo vệ.

Chính giữa trung tâm là mộ vua Gia Long và mộ bà Thừa Thiên Cao hoàng hậu. Đây là điều đặc biệt nhất trong các lăng mộ vua Nguyễn, duy nhất ở đây phần mộ có cả vua và hoàng hậu. Sở dĩ vậy vì bà Thừa Thiên Cao hoàng hậu chính là người vợ đã "nếm mật nằm gai" cùng nhà vua, luôn sát cánh cùng vua Gia Long từ lúc chạy nạn, chiến chinh, đến khi lên ngôi báu...nên đã được nhà vua cho phép đi cùng sau khi qua đời. Đây là hai mộ đá đặt cạnh nhau, dạng thạch thất, được song táng theo quan niệm “Càn Khôn hiệp đức”, một hình ảnh đẹp của hạnh phúc và thủy chung. Mộ phần của vua Gia Long nằm bên phải nhìn từ ngoài vào, chính giữa hai mộ theo trục xuyên tâm là ngọn Đại Thiên Thọ. Hai mộ đá cách nhau chỉ một gang tay, có cùng kích thước, không một nét hoa văn, chạm trổ, không sơn son thiếp vàng, qua thời gian ngả dần sang màu đen xám. Hình ảnh hai ngôi mộ nằm cạnh nhau minh chứng cho tình cảm vợ chồng son sắt, thuỷ chung, vào sinh ra tử với nhau suốt cuộc đời chinh chiến, vượt qua mọi sóng gió cuộc đời. Đây quả là một hình ảnh đẹp, tượng trưng cho một tình yêu bất tử, linh thiêng.

2.2. Bi Đình - Nhà bia ghi công trạng

Bên trái khu lăng mộ là Bi Đình - nhà bia khắc ghi công trạng. Đây là công trình quen thuộc có mặt ở hầu hết các lăng tẩm vua chúa nhà Nguyễn. Trong Bi Đình là tấm bia “Thánh Đức thần công” vua Minh Mạng dựng lên để ca ngợi vua cha (vị vua đầu tiên triều Nguyễn). Tấm bia được chạm khắc hoa văn tinh tế và trải qua gần 200 năm vẫn còn rõ chữ.

2.3. Điện Minh Thành - Nơi thờ vua và Thừa Thiên Cao Hoàng hậu

Bên phải khu lăng mộ là tẩm điện với Điện Minh Thành nằm ở khu vực trung tâm, tọa trên Bạch sơn và có tường thành bao quanh. Đây là nơi thờ cúng, thắp hương lễ bái Hoàng đế và Hoàng hậu.

2.4. Lăng Thiên Thọ Hữu và Điện Gia Thành - lăng mộ và nơi thờ Thân mẫu vua Minh Mạng

Trong quần thể lăng Gia Long đáng chú ý nhất là Lăng Thiên Thọ Hữu và Điện Gia Thành, vốn là nơi chôn cất và điện thờ của Thuận Thiên Cao Hoàng hậu - người vợ thứ 2 của vua Gia Long và cũng là mẹ của vua Minh Mạng.

Ngoài lăng Thiên Thọ, quần thể lăng Gia Long còn các lăng mộ khác của các thành viên hoàng tộc Nguyễn, bao gồm: Lăng Thiên Thọ Hữu, Lăng Quang Hưng, Lăng Trường Phong, Lăng Vĩnh Mậu, Lăng Thoại Thánh, Lăng Hoàng Cô….

3. Giá trị nghệ thuật

Lăng Gia Long là một bức tranh tuyệt tác về sự phối trí giữa thiên nhiên và kiến trúc. Vị vua đầu tiên của nhà Nguyễn yên nghỉ trong một không gian tĩnh lặng và đầy chất thơ. Các công trình kiến trúc thành quách, cung điện thời Gia Long thể hiện bản chất của một ông vua có tài về chinh chiến và tổ chức đất nước. Đây là mô thức lăng tẩm đầu tiên ở Huế, để sau đó các vua kế nhiệm tham khảo và phỏng theo để xây lăng của mình. Lăng Gia Long góp phần thể hiện phong cách của một ông vua khai sáng triều đại. Toàn cảnh Lăng Gia Long đẹp như một bức tranh tuyệt tác giữa thiên nhiên và kiến trúc xưa. Có lẽ, vua Gia Long đã có dự kiến trước khi chọn một nơi đẹp đẽ, đậm chất thơ này để gửi gắm giấc ngủ ngàn thu của mình. Du khách nên viếng lăng Gia Long vào buổi chiều. Đó là thời khắc có thể ngắm cảnh hoàng hôn đang đến từ phía bên kia các hồ nước. Sự phối hợp giữa hồ nước cùng cảnh vật xung quanh, rừng thông sẽ tạo cho người tham quan một cảm giác khó tả. Chính lúc ấy, du khách mới cảm nhận hết vẻ đẹp hùng tráng và kỳ vĩ của khu lăng này. Phong cảnh xinh tươi hòa với nét uy nghi của đồi núi xa xa. Sự khắc khổ tĩnh lặng của cái chết hòa với sự sinh động, nét tuyệt mỹ của thiên nhiên chung quanh. Lăng Gia Long mô thức lăng tẩm đầu tiên ở Huế, để sau đó các vua kế nhiệm tham khảo và phỏng theo để xây lăng của mình. Lăng Gia Long góp phần thể hiện phong cách của một ông vua khai sáng triều đại

Nếu đặt chân đến xứ Huế, các bạn nhất định phải ghé thăm lăng Gia Long nhé!